جنبش راه سبز - خبرنامه

دانشگاه جرج واشینگتن، 3 بهمن 1388 -

 

لینک برای دانلود

منتظری، تجسم اخلاق در سیاست#1.gp

 

 

لینک برای دانلود

منتظری، تجسم اخلاق در سیاست#2.gp

 

 

لینک برای دانلود

منتظری، تجسم اخلاق در سیاست#3.gp

جنبش راه سبز (جرس): مسعود کنزی، دبیر مشترک فرهنگستان‌های چهارگانه جمهوری اسلامی ایران پس از سالها فعالیت از سمت خود استعفاء کرد.

کنزی پس از تغییر و تحولات اخیر در برخی فرهنگستان‌هاو برکناری میرحسین موسوی و دکتر فاضل، استعفا کرد که با این کناره‌گیری موافقت شد.

براساس گزارش خبرگزاری مهر، محمدرضا شمس اردکانی ، عهده‌دار سمت دبیری مشترک فرهنگستان‌های چهارگانه شده است.

 

خاتمی: برای نجات کشور هر چه سریع تر اقدام کنید و مانع ادامه رفتارهای فاجعه بار کنونی شوید -

طی روزهای گذشته شایعات زیادی درباره نامه سید محمد خاتمی به آیت الله خامنه ای مطرح شده که خبرنگار جرس به پی گیری این موضوع پرداخت و یک منبع آگاه در این زمینه توضیحاتی ارائه داد که به دلیل فضای حاکم بر عرصه سیاسی ایران و مسائل امنیتی ، از ذکرنام این منبع آگاه  خودداری می شود.

به گفته این منبع آگاه، رهبری پس از مطالعه نامه، عدم موافقت خود را با تحلیل ها و توصیه های آقای خاتمی ابراز کرده است.

وی توضیح داد: مطالبی که از سوی برخی محافل خبری وابسته به مراکز امنیتی و اطلاعاتی حاکمیت (و نیز برخی مطبوعات و سایتهای خبری به اتکاء منابع یادشده) در باره این نامه منتشر شده مبنی بر این که آقای خاتمی در این نامه از اصلاح طلبان انتقاد کرده و یا درباره به رسمیت شناختن دولت سخنی گفته است، تماماً عاری از صحت بوده و نوعی عملیات روانی به شمار می آید.

این فرد مطلع در تشریح اهداف شایعه مذکور گفت: هدف جریان حاکم از این عملیات روانی و ترویج اخبار کذبی از این دست، ایجاد اختلاف و تفرقه میان سران اصلاحات و سلب اعتماد جامعه نسبت به رهبران جنبش سبز است. آنان به خوبی می دانند در صورت موفقیت در ایجاد بی اعتمادی میان جامعه و رهبران جنبش، بخش وسیعی از بدنه اجتماعی جنبش دلسرد و منفعل خواهد شد. و بخشی نیز از آن ها عبور کرده و به سمت رفتارهای ماجراجویانه و افراطی پیش خواهند رفت. این هر دو نتیجه خواست قلبی حاکمیت کنونی است. زیرا خیالش از  یک بخش راحت شده و امکان سرکوب خشن بخش دیگر را به بهانه افراطی گری خواهد یافت.
 

جنبش راه سبز (جرس): مهدی کروبی اعلام کرد: اگر چه امروز روزنامه‌ها را توقیف، سایت‌ها را فیلتر و بسیاری از عزیزان را زندانی کرده و دفاتر احزاب از جمله دفتر حزب اعتماد ملی و حتی دفتر شخصی مرا بسته‌اند، گرچه به اتومبیل بنده تیراندازی کرده‌اند و برخی هر روز خط و نشان می‌کشند و انواع اهانت‌ها را نثار بنده و آقای موسوی وملت بزرگوار ایران و سخنان ما را تحریف می‌کنند، ولی با قاطعیت می‌گویم که من هرگز بر سر حقوق ملت معامله نخواهم کرد و یکی از بزرگ‌ترین حقوق این ملت آرایی است که به امانت در صندوق‌های رأی ریخته‌اند، و من تا پایان راه در کنار ملت خواهم بود و برای برگزاری انتخابات آزاد و رفع موانع موجود خواهم کوشید و به زودی مواضع تفصیلی خود را در باره آرمان‌های انقلاب اسلامی و دفاع از حقوق مردم و ضرورت برگزاری انتخابات آزاد به اطلاع ملت شریف و بزرگوار ایران خواهم رساند.»

به گزارش وب سایت سحام نیوز، کروبی در جمع تعدادی از چهره‌های برجسته و نخبگان سیاسی کشور از جمله رهبران برخی از احزاب اصلاح‌طلب ، به بیان خاطراتی از دوران مبارزه با رژیم سابق پرداخت و ضمن تجلیل از مبارزان راه آزادی گفت: دیروز که روز مبارزه بود بسیاری از افرادی که امروزه سردمدار برخی از جریانات و حرکت‌های خشونت‌امیز شده‌اند، به خانه‌های خود خزیده و معتقد بودند که این راهی را که مرحوم امام راحل شروع کرده‌اند، نتیجه‌ای ندارد و حتی یکی از این‌ها در نشستی که با آقای هاشمی‌رفسنجانی و یکی از بزرگان نظام داشت بر این نکته تأکید کرده بود.

کروبی افزود: من یک‌بار از آقای هاشمی پرسیدم که از آقای “…” چه خبر؟، آقای هاشمی گفتند: «من به اتفاق آقای “…” با آقای “…” دیداری داشتیم که آقای “…” گفت: «من با تحقیقاتی که انجام داده‌ام به این نتیجه رسیده‌ام که تا ظهور امام زمان(عج) تلاش برای حکومت اسلامی فایده‌ای ندارد.

رئیس مجلس ششم با اشاره به مبارزاتی که برخی بزرگان انقلاب اسلامی و جوانان پرشور آن روزگار داشتند، گفت: در سایه این تلاش‌ها انقلاب اسلامی پیروز و جمهوری اسلامی تأسیس و قانون اساسی با تکیه بر حقوق ملت و میزان بودن رأی آنان در تأْسیس ارکان حکومت و اداره کشور توسط بزرگانی چون آیت‌الله‌العظمی منتظری و آیت‌الله شهید دکتر بهشتی و جمعی از فقها، اسلام‌شناسان، حقوقدانان و روشن‌فکران کشور به تصویب رسید و مراجع عظام تقلید، دانشگاهیان، حوزویان، احزاب و گروه‌های موجود در کشور و ملت ایران به‌عنوان میثاق ملی به این قانون اساسی رأی دادند.

کروبی در ادامه با بیان برخی از فراز و نشیب‌های انقلاب اسلامی و جمهوری اسلامی گفت: متأسفانه سال‌هاست که بخش‌های مربوط به حقوق ملت در قانون اساسی توسط برخی از صاحبان قدرت مورد تعدی قرار گرفته و کار به جایی رسیده که کسانی که هیچ‌گونه نقشی در انقلاب اسلامی نداشتند و چه‌ بسا مخالف انقلاب و جمهوری اسلامی بودند، امروزه سردمدار و معرکه‌گردان مسائل کشور شده‌اند و روز به روز عرصه را بر بنیانگذاران انقلاب و جمهوری اسلامی و مردم تنگ می‌کنند و اگر علما، دانشگاهیان، طلاب، دانشجویان، فرهنگیان و اقشار مختلف مردم در مقابل این وضعیت سکوت کنند، بدون تردید، باید شاهد از بین رفتن آمال و آرزوهای ملت ایران در انقلاب اسلامی باشیم.‌

دبیرکل حزب اعتماد ملی در ادامه با اشاره به مسائل مربوط به انتخابات گفت: هر قدر که زمان می‌گذرد، اعتقاد من به دستکاری گسترده در انتخابات اخیر مستحکم‌تر می‌شود؛‌ زیرا هر روز اطلاعات جدیدی به دست ما می‌رسد که واقعا موجب تأسف است که چگونه عده‌ای با آرای مردم که امانت آنان در دست مسؤولان است، این‌گونه برخورد کردند!

کروبی در ادامه با اشاره به مسائلی که بعد از انتخابات و برخوردهایی که با مردم روی داد، گفت: مگر این مردمی که بعد از انتخابات به‌صورت خودجوش به صحنه آمدند، چه می‌گفتند و چه می‌خواستند؟ ‌مگر آن سه میلیون نفری که بدون هیچ‌‌گونه تبلیغات و اطلاع‌رسانی از میدان امام حسین(ع) تا میدان آزادی با سکوت خویش فریاد زدند، چه می‌خواستند؟ آیا جواب مردمی که این‌گونه نجیبانه به صحنه آمدند، باتوم، گاز اشک‌آور و گلوله بود؟! آیا جواب جوانان عزیز ما که در چارچوب نظام می‌گفتند، “رأی ما کو؟” خشونت، کهریزک و کشته شدن در این بازداشتگاه‌ها بود؟!

کروبی با انتقاد شدید از برخورد غیرصادقانه با مردم گفت: باید به این کسانی که مسؤول این فجایع هستند، گفت: شما چگونه انتظار دارید که مردم ادعای یک‌طرفه شما را در باره نتیجه انتخابات بپذیرند، در حالی که شما در باره بدیهیات این‌گونه دروغ می‌گویید؟ مگر برخی از شما با کمال بی‌شرمی نمی‌گفتید که این جوانان عزیز بر اثر مننژیت جان خود را از دست داده‌اند و اگر فریادهای این‌جانب و تلاش‌های آقای موسوی و حضور ملت عزیز ایران در صحنه نبود، شما هرگز به وقوع این قتل‌ها اعراف نمی‌کردید.

کروبی با تأکید بر مواضع خویش در دفاع از حقوق ملت گفت: گر چه امروز روزنامه‌ها را توقیف، سایت‌ها را فیلتر و بسیاری از عزیزان را زندانی کرده و دفاتر احزاب از جمله دفتر حزب اعتماد ملی و حتی دفتر شخصی مرا بسته‌اند، گرچه به اتومبیل بنده تیراندازی کرده‌اند و برخی هر روز خط و نشان می‌کشند و انواع اهانت‌ها را نثار بنده و آقای موسوی وملت بزرگوار ایران و سخنان ما را تحریف می‌کنند، ولی با قاطعیت می‌گویم که من هرگز بر سر حقوق ملت معامله نخواهم کرد و یکی از بزرگ‌ترین حقوق این ملت آرایی است که به امانت در صندوق‌های رأی ریخته‌اند، و من تا پایان راه در کنار ملت خواهم بود و برای برگزاری انتخابات در چهارچوب قانون اساسی و رفع موانع موجود خواهم کوشید و به زودی مواضع تفصیلی خود را در باره آرمان‌های انقلاب اسلامی و دفاع از حقوق مردم و ضرورت برگزاری انتخابات آزاد به اطلاع ملت شریف و بزرگوار ایران خواهم رساند.

کروبی در پایان ضمن عرض تسلیت به خانواده شهید دکتر مسعود علی‌محمدی، ترور این استاد برجسته دانشگاه را محکوم کرد و گفت این بر عهده مسؤولان مربوطه است که امنیت را برای مردم و نخبگان کشور فراهم آورند و باید به‌زودی عوامل این ترور کشف و به مردم معرفی و با آنان برخورد شود.

شبکه جنبش راه سبز (جرس): از دقایقی پیش کاروانی از اتوبوس ها  با پارچه نوشته هایی که حکایت از دیدار مردم مازندران با رهبر جمهوری اسلامی داشت وارد تهران شد.

به گزارش جرس، بر روی این کاروان ها پارچه نوشته های" دیدار یار" و "دیدار مردم استان مازندران با مقام معظم رهبری" نوشته شده بود. زیر هر پارچه نوشته نیز نام یکی از شهرهای استان مازندران از جمله قائم شهر، ساری، آمل و.. به چشم می خورد.

رهبر جمهوری اسلامی احتمالا فردا دیداری با این بخش از مردم مازندران خواهد داشت.

 

در

تقسیم بندی خوشه ای اعلام شده ، اساساً آسیبی به طبقه مرفه وارد نمی کند زیرا تمکن مالی و نیز قدرت انعطاف و سازکاری اقتصادی این طبقه،سپر بلای آن است، به عنوان مثال کارخانه داری که پس از اجرای طرح با افزایش قیمت برق و مواد اولیه مواجه می شود ، بر قیمت محصولات خود می افزاید و بالا رفتن هزینه ها را جبران می کند. اما طبقه متوسط که عمدتاً بر پایه درآمدها ی ثابت مانند حقوق کارمندی و کارگری امرار معاش می کند ، عاجز از این بالانس ثانویه خواهد بود و در فقدان یارانه ها ، فقیرتر خواهد شد و بدین ترتیب طبقه متوسط عملاً در آستانه نابودی قرار می گیرد.
این است دولت خدمتگزار..... می خوان مردم رو نابود کنن

خدايا خدايا تا انقلاب مهدي از نهضت حسيني محافظت بفرما                      سران جنبش سبز به لطف خود نگهدار

زنداني سياسي آزادشان بگردان                                                                       روزنامه هاي ما را رفع توقيف بگردان

شهيد جنبش سبز ، رحمت عطا بفرما                                                                 جنبش سبز ايران ،  نصرت عطا بفرما                                                                  

فرعونيان زمان ، خذلان عطا بفرما                                                                    دولت سبز ملّي ،  نصيب ما بگردان

امید ایران‌مهر -

 

اندیشه سیاسی مهدی بازرگان در گفت‌وگو با محمد بسته‌نگار

 

 

در زمانی که جوانان مذهبی در بازگشت از سفر اروپا به متفرکانی متاثر از غرب تبدیل می‌شدند، مهدی بازرگان در بازگشت از فرانسه نواندیشی دینی را از به ارمغان آورد. محمد بسته‌نگار با اشاره به این‌که مهندس بازرگان در زمانی که هیچکس حرفی از دموکراسی نمی‌زد مبانی حقوق بشر و آزادی را از اسلام استخراج کرده بود می‌گوید: آنچه در سال 76 با عنوان جامعه مدنی در جامعه مطرح شد از سال 36 مدنظر مهندس بازرگان قرار داشت.

 

 

هرچند مهندس بازرگان به واسطه قبول پست نخست‌وزیری در اوایل انقلاب به عنوان یک سیاستمدار شناخته می‌شوند اما وجه دینی ایشان نیز با توجه به آثاری که در زمینه تفسیر قرآن و روشنفکری دینی از او به یادگار مانده، حائز اهمیت است. دریافت و قرائت مهندس بازرگان از دین چه بود و این دیدگاه چگونه در زندگی وی  جاری شد؟

 

آنچه که ما به عنوان یک روشنفکر دینی بخواهیم از افکار مهندس بازرگان ارائه کنیم، همان چیزی است که ایشان در زمان تاسیس نهضت آزادی و در دادگاه نظامی به آن اشاره کردند:«ما مسلمان، ایرانی و مصدقی هستیم.»

مسلمانیم یعنی به نقش دین در اجتماع اعتقاد داریم و بر این باوریم که مسائلی مثل دموکراسی، مثل حقوق بشرو آزادی پیش از آن‌که در غرب مطرح شود، ما در مبانی دینی خود به آن‌ها برخورد می‌کنیم. ایرانی هستیم نه به این مفهوم که «هنر نزد ایرانیان است و بس» بلکه به این معنا که ما به آزادی، استقلال و همچنین تعامل با جهان اهمیت می‌دهیم. و مصدقی هستیم نه به این معنی که ما بخواهیم از او بت بسازیم بلکه چون او را سمبل استقلال، آزادی کشور و به عنوان کسی که برای اولین بار توانست حاکمیت مردم را مستقر کند، می‌شناسیم.

 

این در عرصه اندیشه بود، در عرصه عمل چطور؟ این بنیان‌های نظری چگونه به عرصه عمل راه یافتند؟

 

در عملکرد مهندس بازرگان وقتی در دوره نخست‌وزیری حاکم شد می‌توان این رویکرد را دید، گذشته از آن در جای جای زندگی اجتماعی‌اش تبلور این سه تفکر دیده می‌شد. چه در زندگی اجتماعی، چه در دانشگاه، چه در انجمن‌های اسلامی، چه در نهضت آزادی، تبلور این سه تفکر بود.

ایشان اولا" معتقد به کار اجتماعی بود. ما تقریبا قدیمی‌ترین نوشته که از ایشان داریم تحت عنوان «احتیاج روز» است. ایشان می‌گفت ما فکر نکنیم که اگر حکومت را از بالا گرفتیم دموکراسی در جامعه برقرار می‌شود. تنها اتفاقی که می‌افتد این است که همان اختلافی که در میان گروه‌ها هست در سطح بالا هم جاری می‌شود. ما باید تمرین اجتماعی بودن را از خودمان و از پایین شروع کنیم. مسائلی که از سال 76 با عنوان جامعه مدنی مطرح شد، می‌بینیم که در سال 36 مورد توجه مرحوم بازرگان بوده و ایشان بدون این‌که وارد مباحث فلسفی و کلامی و اصطلاحات مشکل شود، به زبان ساده جامعه مدنی را توصیف می‌کند. می‌گوید ما حتی غذا خوردنمان هم باید به صورت اجتماعی باشد. ما باید تمرین اجتماعی بودن را از کار دسته‌جمعی شروع کنیم. در تفریح و پیک‌نیک، در هر کاری که می‌توانیم اجتماعی شدن و کار دسته‌جمعی را فرابگیریم. اگر بتوانیم اجتماعی شدن را در سطح پایین یاد بگیریم در سطح بالای جامعه هم می‌توانیم دموکراسی را پیاده کنیم.

 

یک مسئله‌ای که درباره مهندس بازرگان مطرح است، بحث اعتقاد ایشان به قانون طبیعت است. برخی حتی تمامی ایدئولوژی مهندس بازرگان را برگرفته از همین اعتقاد ارزیابی می‌کنند.

 

 

در این مسئله می‌توان بر اساس پژوهش «سیر تکامل قرآن» صحبت کرد. ما بعد از این‌که در سال 44 به برازجان تبعید شدیم، ایشان در زندان تفسیر قرآن را آغاز کردند و نتیجه این تفسیر به سیر تحول قرآن رسید. ایشان بر اساس آمار و ارقام به این نتیجه رسید که قرآن به هیچ‌وجه نمی‌تواند دستاورد بشر باشد، بلکه از همان جایی ناشی شده است، که طبیعت از آن نشأت می‌گیرد. همان کسی که کوه و دشت و دریا را خلق کرده است، همان هم خالق قرآن است. ایشان برای این‌که این موضوع را اثبات کند، آمد و سه مورد تاریخی را که در سیر نزول قرآن قطعی بود در منحنی خودش آورد و بیان کرد. ایشان مثلا در این‌جا بحثی راجع به باد و باران مطرح می‌کند.

استنباطی که ایشان از قرآن می‌کرد این بود که می‌گفت در قرآن آمده است که ما ابرها را به صورت آبستن در آسمان فرستادیم. این‌که ابرها به صورت زوج هستند و وقتی لقاح می‌کنند موجب باران می‌شود مسئله‌ای بود که ایشان می‌گفتند وقتی قرآن در آن زمان می‌آید و آن را مطرح می‌کند نشانه غیربشری بودن قرآن است. ایشان همچنین روش مشاهده را از قرآن استخراج کرد. زمانی بود که وقتی می‌خواستند بگویند مثلا اسب چند دندان دارد، بحث فلسفی می‌کردند. هیچکس نمی‌رفت نگاه کند و ببیند که اسب چند دندان دارد. اما مهندس بازرگان در این‌جا مطرح می‌کند که قرآن می‌گوید به آسمان‌ها و زمین نگاه کنید که چگونه شکل گرفته‌اند.

 

این اعتقاد به قوانین طبیعت یا همان قوانینی که منشأ الهی دارند کجا به دموکراسی می‌رسند؟ اعتقاد مرحوم بازرگان در زمینه قوانین چه بود؟

 

ایشان به اصل دموکراسی از سال‌های بعد از شهریور 20 معتقد بود، اما مبانی دموکراسی را به جای این‌که از متفکرین غربی اخذ کند از قرآن و اندیشه‌های مذهبی اخذ می‌کرد. مهمترین آیه‌ای که مبنای این بحث قرار می‌گرفت آیه‌ای هست که خداوند در آن می‌فرماید «إن الله لایغیّر ما بقوم حتّی یغیّر ما بأنفسهم» می‌گفت پیش از آن‌که غرب به دموکراسی برسد، قرآن گفته است که سرنوشت هیچ ملتی تغییر نمی‌کند مگر آن‌که اون ملت خودش بخواهد سرنوشتش را تغییر دهد. این آیه گذشته از مهندس بازرگان تاثیر بسیار زیادی بر روشنفکران مسلمان داشت. در کتاب حمید عنایت (سیر اندیشه سیاسی در اسلام) ایشان می‌گوید که در بین روشنفکران دینی این آیه آنچنان تاثیری گذاشته است که وجه تمایز افرادی مثل سیدجمال‌الدین اسدآبادی و محمد عبده با دیگران در چگونگی تفسیر این آیه است. متفکرین مسلمان سنت‌گرا می‌گفتند که خداوند سرنوشت هیچ قومی را از خوب به بد تغییر نمی‌دهد مگر آن‌که خودشان بخواهند، اما تغییر سرنوشت از بد به خوب تنها در اراده خداوند است، در حالی که روشنفکران مسلمان بر این باور بودند که تغییر سرنوشت انسان چه از بد به خوب و چه از خوب به بد در اراده و خواست انسان است.

علامه طباطبایی از افرادی بود که قائل به نظریه اول بود و می‌گفت: «اگر انسان کفران نعمت کند، سرنوشت خود را از خوب به بد تغییر می‌دهد.» اما تغییر بد به خوب را در حوزه اختیارات انسان نمی‌دانست. این آیه تاثیر مستقیمی روی اندیشه‌های افرادی مثل علامه نائینی، مرحوم طالقانی، مهندس بازرگان و دیگر نواندیشان دینی داشت.

 

برخی نگاه مهندسی مهندس بازرگان به دین را نمی‌پذیرند و معتقدند دین را نباید از چنین زاویه‌ای نگریست. به نظر شما با توجه به خروجی اندیشه‌های مهندس بازرگان، این انتقادات تا چه حد وارد است؟

 

برخی به عنوان انتقاد می‌گویند که مهندس بازرگان علم زده بود اما من شخصا" این نظر را درست نمی‌دانم. در آن زمانی که مهندس بازرگان به اروپا سفر کرد گروه‌های مختلفی در دوره‌های تحصیلی شرکت کردند و در همان دوره به اروپا رفتند. اکثر افرادی که با مذهب سنتی به این سفرها رفتند وقتی که برگشتند یا ضدمذهب بودند، یا لاییک شده بودند یا سکولار، یا اگر مذهبی بودند این مذهب را محدود به حوزه خصوصی می‌دانستند. نمونه این تغییر نگرش را می‌توانیم در تقی ارانی و برخی از سران حزب توده مثل ایرج اسکندری ببینیم. ما می‌بینیم که وقتی تقی ارانی به خارج می‌رود و بازمی‌گردد کتاب‌های درسی مغز و اعصاب را که خوانده بود دلیلی می‌گرفت برای این‌که بگوید خدا و پیغمبری وجود ندارد. حتی برخی روشنفکران وقتی آمدند قلمرو دین و علم را جدا دانستند. یعنی همه تحت تاثیر علم غرب قرار گرفتند ولی در اینجا مهندس بازرگان را متهم میکنند که نسبت به مسائل دینی از دیدگاهی علم‌زده نگاه کرده است. در زندگی مهندس بازرگان می‌بینیم که ایشان در جوانی قبل از اینکه به اروپا برود، پای تفسیر مفسرین بزرگی همچون میرزا ابوالحسن خان فروغی می‌نشست. خود مهندس بازرگان در دادگاه تجدیدنظر می‌گوید من برای اولین بار وقتی تفسیر آیه «ان الله لایغیر ما بقوم حتی یغیر ما بانفسهم» را از میرزا ابوالحسن خان فروغی شنیدم، تحت تاثیر قرار گرفتم و دیدگاهم نسبت به مذهب عوض شد. بازرگان با این دیدگاه به اروپا می‌رود و در برخوردش با مسائل علمی افکار مهندس بازرگان نسبت به مسایل دینی شکوفا می‌شود، چون با این تفکر رفته بود. ریشه تفکرات مهندس بازرگان برگرفته از تعالیم مفسرینی بود که ایشان به آن‌ها مراجعه می‌کرد و پای تفسیرشان می‌نشست.

 

کتاب بعثت و ایدئولوژی در میان آثار مهندس بازرگان کتاب مهمی است. گویا شکل‌گیری اندیشه‌های مطرح در این کتاب از دوران زندان آغاز شد. کمی درباره این کتاب و نحوه تدوین آن توضیح دهید.

 

مهندس بازرگان هر بار آیه‌ای از قرآن را مبنای بحث قرار می‌داد و درباره آن سخنرانی می‌کرد. پاییز سال 44 بود که همراه مهندس بازرگان در زندان قصر بودیم. با هم قدم می‌زدیم که مهندس گفت فلانی این‌بار در مورد چه موضوعی صحبت کنم که من بدون درنگ گفتم: ایدئولوژی. چند روزی گذشت و ما و دیگر دوستان نهضت به زندان برازجان تبعید شدیم. نزدیکی مبعث بود که مهندس گفت می‌خواهم بحثی با عنوان «مبعث و ایدئولوژی» مطرح کنم. ایشان سخنرانی یک ساعته‌ای در این زمینه داشت که بسیار بیشتر از سخنرانی‌های قبلی مورد توجه و بحث قرار گرفت. آن زمان دور هم جمع می‌شدیم و بحث می‌کردیم تا نظر اسلام را درباره حکومت بدانیم. با توجه به این‌که در تبعید بودیم در تماس با خانواده‌ها از آنان خواستیم برخی کتاب‌هایی را که در این حوزه منتشر شده بود را تهیه کنند و به سختی این کتاب‌ها فراهم شدند. نهج‌البلاغه و کتاب‌هایی درباره زندگی حضرت علی (ع) هم در اختیارمان بود. به هر حال آنچه از این بحث‌ها درآمد کتاب «بعثت و ایدئولوژی» بود که برخلاف کتاب‌های دیگر مهندس بازرگان که ناشی از افکار شخصی ایشان بود، این کتاب زاییده تفکر جمعی دوستان زندانی در آنجا بود.

 

چه مسائلی در این کتاب مطرح بود که باعث شد در میان آثار مهندس بازرگان مورد توجه قرار گیرد؟

 

در این کتاب سه محور تازه و بدیع وجود دارد: اول اینکه مهندس بازرگان در این‌جا برای اولین بار از حقوق زنان و حق انتخاب کردن و شدن‌شان دفاع می‌کند. جز مرحوم راشد کمتر روشنفکری بود که در آن زمان به این مسئله پرداخته باشد.

دوم این بود که در برداشتی که ما از حکومت در اسلام داریم این است که همه اقشار و طبقات اجتماعی می‌توانند در سیاست دخالت کنند اما هیچ قشر و طبقه‌ای حق ویژه‌ای ندارد، بلکه همگان از حقوق یکسان برخوردارند.

سوم هم این بود که بعد از این‌که نقد آراء کلیسا را می‌خواند به دموکراسی و حق حاکمیت ملی در اسلام می‌رسد و این‌که این مسائل پیش از غرب در اندیشه‌های اسللامی وجود داشته است.

در آن زمانی که مهندس بازرگان بحث دموکراسی را مطرح می‌کند هنوز مسئله‌ای پذیرفته شده نبود. حتی تا چندسال بعد از آن هم هیچ بحثی در این زمینه وجود ندارد. مذهبی‌ها که سمبل حکومتشان در آن زمان حکومت جمال عبدالناصر بود، چپ‌ها هم الگویی مثل فیدل کاسترو و امثال این‌ها داشتند. مثل حالا هم نبود که متفکران غربی اینقدر به دموکراسی پرداخته باشند و ترجمه‌هایشان در اینجا به وفور یافت شود. تنها نظریات سیاسی جرج ساباین بود که کمابیش مطرح بود. اما در همین زمان بود که مهندس بازرگان از نهج‌البلاغه و سیر زندگی علی (ع) به دموکراسی رسید.

 

قوت حافظه، قدرت بيان و شجاعت گفتار که از ويژگی‎های ايشان بود همچنان تا آخرين لحظات عمر با برکتش با او بود. شايد برای کسانی که در اين جلسه حضور داشتند، غير قابل تصور و باور بود که از عمر بابرکت ايشان کمتر از چهار روز باقی مانده است که اگر می دانستند قطعاً بيشتر از ايشان طلب فيض می کردند. اينک به بهانه چهلمين روز درگذشت اين مجاهد نستوه و عالم ربانی، متن پياده شده آخرين سخنرانی ايشان که حاوی نکات ارزشمندی در زمينه نگاه رحمانی به اسلام سیاسی است، با اندکی تلخيص ارايه شده است:

بسم الله الرحمن الرحیم

در دهمین حکمت از کلمات قصار نهج‏البلاغه، حضرت علی (ع) می‏فرمایند: «اذا قَدَرتَ علی عَدوک فَاجعَل العفو عنه شکراً لِلقُدرت علیه، چنانچه قدرت یافتی و بر دشمن خود پیروز شدی، عفو و گذشت را شکرانه پیروزیت قرار بده»

معنای کلام حضرت اين است که زمانیکه بر دشمن خود پیروز شدی، برای او پرونده‏سازی نکن و نخواه که علیه او مصاحبه بگیری و او را روانه زندان کنی، تا می‏شود باید او را عفو و بخشش کرد. زمانی وجود فردی واقعاً برای اجتماع مضر است، در اينصورت باید با او به گونه‏ای دیگر رفتار کرد. اما زمانیکه وجود فرد مضر نیست و يا بالاتر از آن، صرفاً دیدگاه‏هایی مخالف نظرات شما داشته است، در این حالت نباید با او مانند یک مجرم و گناهکار رفتار نمود. بر اساس این دستور امیرالمؤمنین (ع)، زمانی که بر دشمن خود قدرت یافتی و او را شکست دادی به شکرانه قدرت یافتن و پیروز شدن بر او باید از وی در گذشت. روایات و آیات متعددی در زمینه عفو در حدود صفحات 400 جلد دوم دراسات فی ولایه الفقیه ذکر کرده‏ام. به طور مثال در آیه 159 سوره آل عمران خدا به پیغمبر می‏فرماید: « فَبِما رحمهٍ مِن الله لِنتَ لَهم، و لو کُنتَ فظّاً غلیظَ القلب لَانفضُّوا من حولک، فَاعفُ عنهم و استغفرلهم و شاورهم فی الامر، ای پیامبر تو در اثر رحمت خدا با مردم نرم‏خو و خوش‏خلق شدی و اگر تندخوی و سخت‏دل بودی، مردم از اطراف تو پراکنده می‏شدند، پس چون امت مرتکب خطایی شدند از آنان در گذر و بر آنها طلب آمرزش کن و با آنها در امور مهم مشورت نما ... »

موضوعی که باعث نفوذ پیامبر و تأثیر کلام او بر قلوب انسان‏ها شد، اخلاق خوب او بود. خداوند در این آیه صراحتاً به 3 نکته در مورد افرادی که مرتکب اشتباه و یا گناه شده‏اند اشاره می‏کند:

1- عفو و بخشش ایشان 2- طلب آمرزش برای آن‎ها 3- مشورت با آن‎ها در امور

اما پیرامون این سه نکته باید به این موارد نیز با دقت بیشتر توجه نمود:

1- عفو و بخشش در مواردی صادق است که افراد مرتکب خطا و اشتباهی شده‏اند، پس عفو کسانی که خطایی نکرده‏اند معنایی ندارد. باید توجه داشت که اختلاف نظر در میان افراد به مبنای اشتباه و خطای یک طرف نیست و این گونه نباید تعبیر نمود که افرادی که دیدگاه سیاسی، اقتصادی و ... متفاوتی با دیدگاه ما دارند، خطا کارند و عفو در مورد این افراد معنی دارد.

2- نکته‏ای که بالاتر از عفو و پس از آن طلب آمرزش برای خطاکاران در این آیه ذکر شده است، مشورت در امور حتی با همین افراد خاطی است. کلمه امر در اصطلاحات قرآن و احادیث به معنای امر حاکمیت است.

حضرت علی می‏فرمایند: «اِن اَحقَّ الناس بهذا الامر، اقواهم اِلیه و اَعلمهم بِاَمرالله» امر یعنی حاکمیت.

خداوند به پیامبر (ص) می‏فرمایند کسانیکه اشتباه کردند را عفو کن و بر ایشان استغفار هم بکن. خداوند نمی‏فرمایند در صورتی‎که مردم قدرت دارند و بر تو غالب هستند آنها را ببخش بلکه به استناد این که حضرت نیز در حکمت دهم فرمودند « اذا قدرت علی عدوک فاجعل العفو»، عفو در زمان قدرت داشتن بر مردم و خطاکار بودن ایشان معنا پیدا می‏کند. از طرفی خداوند برای این فرموده است که با آن‎ها در امور اجتماعی مشورت کن که به آن‎ها بها و ارزش داده شود. نه این که خلاف این آیه عمل شود و نه تنها افرادی که اشتباه نکرده‏اند را دستگیر کنی، محکوم کنی و از مشورت با آنها صرفنظر کنی. در هیچ جای این آیه اشاره نشده است که افراد را باید مجبور به نوشتن عفو نامه کرد و بعد حاکمیت بخواهد آنها را عفو کند. در هیچ کجای روایات و آیات متعدد عفو، اشاره نشده که افراد باید طلب عفو کنند.

این که حالا رسم شده است که افراد باید تقاضای عفو کنند، خلاف شرع اسلام و دستورات در زمینه عفو و گذشت است. مجبور کردن افراد گناهکار برای تقاضای عفو، بیشتر جنبه تحقیر آن‎ها را دارد و برای این است که شخصیت این افراد خُرد شود، در حالی که دستور صریح اسلام بر اساس همین آیه خلاف این است و نه تنها نمی‏فرماید که باید آن‎ها طلب عفو کنند تا عفوشان نمود، بلکه دستور می‏دهد که خطاکاران را ببخش و برای‎شان طلب آمرزش کن. قرآن نه تنها نمی‏فرماید افراد بی‏گناه را گناهکار قلمداد کن و نه تنها نمی‏فرماید افراد گناهکار را تحقیر و شخصیت آن‎ها را تخریب کن بلکه می‏فرماید با مشورت با آن‎ها به ایشان ارزش و بها و شخصیت بده.

همچنین در آیه 13 سوره مائده خداوند به پیامبر به عنوان حاکم مسلمین می‏فرماید « و لاتَزالَ تَطَّلِعُ عَلی خائنهٍ مِنهُم الّا قلیلاً منهم، فاعف عنهم و اصفَح ان الله یحب المحسنین. و دائم بر خیانتکاری و نادرستی آن قوم مطلع می‏شوی، جز اندکی از آن‎ها که با ایمان و نیکوکارند، تو از آنها در گذر و کار بدشان را عفو کن که خداوند نیکوکاران را دوست دارد.» یا در آیه 199 سوره اعراف باز خداوند به پیامبر (ص) می‏فرمایند: «خُذِ العفوَ وَ أمُر بالعُرف و اَعِرض عَن الجاهلین، ای پیامبر طریقه عفو و بخشش پیش گیر و امر به معروف کن و چنانچه نپذیرند از مردم نادان روی گردان»

از روایات دیگر در این زمینه، نامه 53 حضرت علی (ع) به مالک اشتر به عنوان فرمانروا و حاکم کشور مصر است. این نامه را مسوولین و متصدیان امور باید به دقت ملاحظه کنند و ببینند حضرت چه دستوراتی به مالک اشتر به عنوان حاکم مسلمین داده است.

حضرت می‏فرمایند: «و اَشعِر قلبک الرَّحمه لِلرَّعیه و المُحَبه لهم و اللُّطفَ بِهم» بارها این نکته را عرض کرده‏ام که شِعار اصلش از لباس زیر است مانند زیر پیراهن چون با موی بدن تماس دارد به آنها شِعار می‏گویند، در مقابل دِسار که لباس رو است. پس شعار یعنی از ته دل و منظور حضرت این است که از ته دل خود به مردم محبت داشته باش چون این مردم مردمان کشور تو هستند و باید آن‎ها را از صمیم قلب دوست داشته باشی. به عبارت دیگر رحمت و مهربانی نسبت به مردم و لطف و محبت به آن‎ها را در ته دل خود قرار بده.

در ادامه می‏فرمایند: «و لا تَکونَنَّ عَلیهم صَبُعاً ضاریاً تَغتَنِمَ أکلَهم، فانهم صنفان: اِمّا اَخُّ لک فی الدین او نظیرٌ لک فی الخلق» و تو بر این مردم مانند یک درنده که خوردن آنها را غنیمت می‏شمرد مباش.

منظور از خوردن آن‎ها خرد کردن و له کردن مردم است. حضرت می‏فرمایند این گونه مباش. چرا؟ چون مردمی که تو بر ايشان حکومت می‏کنی دو دسته‏اند: یا مثل تو مسلمان و برادر دینی تو هستند و یا انسانی هستند که در خلقت همانند تو می باشند. پس انسان اعم از مسلمان و غیر مسلمان در حکومت اسلامی حرمت و حقوقی دارد که حاکم موظف به رعايت آن است.

بعد علی (ع) می‏فرمایند: «یَفرُط منهم الذَّلل و تَعرِضُ لَهُمُ العِلَل و تؤتی علی ایدیهم فی العمد و الخطا، فاعطهم من عفوک و صَفحِک مثل الذی تُحِبُّ و تُرضی اَن یُعطِیَک الله مِن عفوه و صَفحِه»

این مردم زیاد لغزش می‏کنند و بواسطه علت‏ها و مشکلاتی که برایشان پیش می‏آید کاری می‏کنند که مطلوب و مقبول تو نیست و مردم کارهایی را عمداً و یا سهواً مرتکب می‎‏شوند. مثل زمانی که تو اشتباه می‏کنی و دوست داری خداوند از گناهان تو بگذرد و تو را مورد عفو و بخشش قرار دهد، تو هم مردم خطاکاری که به هر علتی از روی عمد یا به طور سهو مرتکب خطا شده‏ا‏ند، ببخش و آنها را عفو کن.

پس روحیه عفو و گذشت روحیه‏ای است که حُکام باید داشته باشند و وظیفه حُکام و افرادی که قدرت دارند این است که با عفو و گذشت با مردم برخورد کنند، نه با تندی. بالاخره مردم هم خودشان را آدم می‏دانند و زمانی که بخواهی با آنها با خشونت و زور رفتار کنی آن‎ها زیر بار زور نمی‏روند و در نتیجه بحران و درگیری و اختلاف در کشور به وجود می‏آید. با شعار تند و تندروی چیزی درست نمی‏شود. در این مورد نمی‏خواستم اظهار نظر بکنم اما یکی از تندروی‏ها همین است. امام خمینی (ره) واقعاً به کشور خدمت کرد و انقلاب کار ایشان بود و خدمات زیادی هم کردند و عموم مردم هم قدردان ایشان هستند و لو اینکه روحانیت را قبول نداشته باشند، اما ایشان را قبول دارند. حالا یک کسی، یک جایی، یک کار خلافی انجام داده باشد و عکسی از ایشان را پاره کرده باشد، نباید این کار اشتباه را اینقدر بزرگ کرد. با این کار ما داریم آبروی ایشان را در دنیا می‏بریم. داریم این مطلب را القا می‏کنیم که ملت ایران اینجوری هستند که عکس ایشان را پاره می‏کنند. در حالی که اصلاً نباید این موضوع را رسانه‏ای می‏کردیم و سر و صدای آن را نباید در می‏آوردیم. این که اینقدر روی موضوع مانور دهیم و مردم را راه بیاندازیم این‏ها چیزهای موقتی است و مشخص است که می‏خواهیم از نام و اسم ایشان استفاده ابزاری کنیم و الا اگر دلسوز ایشان بودیم اصلاً نباید به روی مبارک می‏آوردیم.

حالا یک شخص یک کار اشتباهی کرده است، این که از این صحنه فیلم بگیرند و بعد آن را در صدا و سیما پخش کنند و بعد مردم را به راهپیمایی وادار کنند، همه اين‎ها خلاف موازین عقل و عدل است. البته ما معصوم نیستیم و اشتباه هم داریم اما مسوولین و بزرگان باید دقت کنند از این اشتباه‏ها نکنند. بالاخره امام مرد بزرگی بود و رهبر انقلاب هم بود اما معصوم هم نبودند و هیچ وقت هم خودشان ادعای عصمت نکردند. بالاتر از ایشان مولی امیرالمؤمنین علی (ع) با این که معصوم بودند، در خطبه 216 می‏فرمایند: «فلا تَکفوا من مَقالَه بحق اَو مَشُورَهٍ بِعَدل، فاَنی لَستُ فی نفسی بِفَوقٍ اَن اُخطیء و لا اَمِن ذلک من فعلی الا اَن یُکفی اللهُ مِن نفسی»

حضرت می‏فرمایند از گفتار حق و مشورت عادلانه صرفنظر نکنید و اظهار نظر کنید، ما می‏گوییم نه! اظهار نظر نکنید. ایشان می‏فرمایند بگوئید چون من ذاتاً فوق خطا نیستم. بشر بالاخره فوق خطا نیست با این که حضرت معصوم بودند، خود را بالاتر از آن نمی‏دانند که اشتباهی نکنند و برای مردم آزادی بیان قائل شده‏اند. بنابراین مردم باید آزاد باشند و بتوانند حرف خود را مطرح کنند. از اول انقلاب همه به یاد دارند، مرحوم امام (ره) و به تبع ایشان همه ما می‏گفتیم: «استقلال، آزادی، جمهوری اسلامی». آزادی یعنی مردم آزادند نه اینکه دولت آزاد است هر کاری می‏خواهد انجام دهد و مردم هم نباید هیچ حرفی بزنند. بنابراین لازم است مسوولین به این امور توجه کنند. از قدیم گفته‏اند جلوی ضرر را از هر کجا بگیرید منفعت است. حالا اگر یک اشتباهی کردیم باید جلوی آن را بگیریم و آن را جبران کنیم. یک عده از افراد متدین و انقلابی که قلمشان و سخن‏شان در راه انقلاب بود دستگیر و زندانی کرده‏ایم. بعد از آنها بخواهیم تعهد بدهند و مصاحبه کنند. مصاحبه در زندان که ارزش ندارد. ما روایات متعددی داریم که این گونه مصاحبه‏ها را فاقد ارزش می‏داند. بارها عرض کرده‏ام این که آقایان می‏گویند حفظ نظام واجب است، حفظ نظام از واجبات نفسی نیست و وجوب مقدمی دارد. حفظ نظام برای آن است که در سایه نظام، دستورات اسلام را اجرا کنیم نه این که دستورات اسلام را به اسم حفظ نظام زیر پا بگذاریم

شبکه جنبش راه سبز (جرس): یك عضو فراكسیون خط امام(ره) مجلس شورای اسلامی معتقد است وحدت با تهدید و ایجاد دشمنی به وجود نمی‌آید.

مسعود پزشكیان در گفتگو با ایلنا، در رابطه با حركت برخی از افراطیون به نام دفاع از رهبری اظهار داشت:«روندی كه در حال حاضر در جامعه مشاهده می‌شود و برخی‌ها جسارت توهین به رهبری و نادیده گرفتن وی را می‌كنند به علت دفاع نامناسب بسیاری از افراطیون در گذشته است.»

نماینده مردم تبریز در مجلس شورای اسلامی تاكید كرد:«رهبری چنین دیدگاه‌های افراطی‌ای را قبول ندارد و منطق و عقل نیز حكم می‌كند كه اینگونه رفتار نشود.»

عضو كمیسیون بهداشت و درمان مجلس شورای اسلامی در ادامه یادآور شد:«در حال حاضر بیشتر از هر زمان دیگری به وحدت نیاز داریم و وحدت نیز با تهدید و ایجاد دشمنی به وجود نمی‌آید.»

وی تاكید كرد:«چنانچه اختلافی در میان بزرگان وجود دارد بهتر است در مجامعی كه میان خودشان وجود دارد آن را حل كنند و مسائل داخلی را اینگونه رسانه‌ای نكنند.»

پزشكیان در پایان خاطرنشان كرد:«با ادامه چنین روندی وحدت به وجود نخواهد آمد و شكاف‌های ایجاد شده بین مردم روز به روز بیشتر خواهد شد.»